Những đứa trẻ 10 tuổi từng cố làm vơi đi cái nóng oi ả bên bờ sông Odzi, trên đường đi học về ở ngôi làng Marange giàu khoáng sản, cách thành phố Mutare của Zimbabwe 90 km.

Giờ đây, khi hệ thống giáo dục công lập sụp đổ và đại dịch Covid-19 ảnh hưởng đến kinh tế của cha mẹ chúng, trẻ em phải dành cả ngày trên sông để đãi vàng hoặc câu cá.

“Em đến đây vì nhà gần như không còn gì để ăn”, Tanaka Chikwaka (17 tuổi) nói.

Trong bộ quần áo rách nát và lấm lem bùn đất, Tanaka xách theo một cái xô chứa đầy cát sông. Cậu bé trút toàn bộ vào chiếc cối xay tự chế để tách những cục vàng quý giá ra khỏi cát.

Gần đó, nhiều đứa trẻ đào bới trong những hố sâu và bẩn thỉu, mong tìm được vàng ở khu vực nổi tiếng với các mỏ giàu kim loại quý.

Theo Hiệp hội Luật Môi trường Zimbabwe (Zela), hàng nghìn trẻ em đã bị đẩy vào nghề khai thác vàng thủ công khi gia đình chúng phải vật lộn vì thiếu thức ăn. Kể từ khi lệnh phong tỏa vì Covid-19 khiến trường học đóng cửa, số lượng trẻ em phải đi đãi vàng đã tăng vọt.

Một cậu bé xách chiếc xô chứa đầy cát sông khi đi tìm vàng ở làng Marange, miền Đông Zimbabwe.

Mạo hiểm mạng sống

Mỗi buổi sáng, hàng chục cô, cậu bé băng qua sông Odzi, mạo hiểm tính mạng vì thứ kim loại quý màu vàng, được khai thác dưới lòng sông và các hố mở ở những khu vực xung quanh.

Sau mùa màng thất bát vào năm ngoái, dân làng Marange rơi vào cảnh túng quẫn. Trẻ em trong độ tuổi đi học cũng phải gánh vác trách nhiệm chu cấp cho gia đình.

Việc đào vàng dọc bờ sông là bất hợp pháp. Hoạt động này bị cấm nhằm ngăn chặn sự lây lan của dịch Covid-19. Khi cảnh sát đột kích vào các khu vực này, nhiều trẻ em đã bị bắt.

“Công việc ở đây rất khó khăn nhưng em không còn lựa chọn nào khác ngoài kiên trì. Có khi cả 3 tháng đào bới, em không thu được gì giá trị. Số tiền lớn nhất mà em từng kiếm được nhờ bán vàng là 10 USD”, Tanaka cho biết.

Thiếu niên này đã bỏ học vào năm ngoái và hy vọng góp đủ tiền để được trở lại trường.

Tanaka Chikwaka cố kiếm đủ tiền để có thể đi học trở lại.

“Em phải kiếm tiền đi học, mua sách và đồng phục. Em hiểu rằng mình chỉ có thể kiếm được tiền nếu đến đây mỗi ngày”, cậu bé nói thêm.

Tuy nhiên, Tanaka thường ra về tay trắng.

Munesu Makoni (không phải tên thật) - 15 tuổi, đã bỏ học - cho biết nhóm đào vàng nhỏ tuổi, thiếu kinh nghiệm thường bị những người thu mua lớn tuổi lợi dụng, cố tình trả giá thấp.

Những người khai thác vàng lớn tuổi, được gọi là amakorokoza, cũng dùng vũ lực để cướp vàng từ nhóm trẻ hơn.

“Nơi này không an toàn chút nào”, Makoni nói và bật khóc khi chia sẻ về ước mơ trở thành giáo viên.

Anopa Munzara (không phải tên thật) ướt đẫm mồ hôi khi xách một xô nước từ chiếc hố bị tắc. Kể từ lệnh phong tỏa, gia đình cô bé phải sống vất vưởng dọc bờ sông. Tuy nhiên, họ gần như không thu được gì đáng giá.

“Mẹ em bán hàng rong và có một khu vườn rộng lớn. Nhưng kể từ khi bị phong tỏa, bà ấy không thể bán rau. Đói là vấn đề lớn nhất của cả nhà lúc này. Mẹ chỉ có thể lo được một bữa ăn mỗi ngày”, Munzara nói.

Cô bé coi giáo dục là cách duy nhất để thoát nghèo. “Em chỉ muốn vượt qua kỳ thi và đăng ký một khóa học điều dưỡng. Nhưng bây giờ em phải làm việc”.

Mẹ và em gái Munzara cũng đang mò mẫm dưới đáy sông.

Judith Betera (43 tuổi) nói: “Tôi từng kiếm sống nhờ bán hàng rong nhưng giờ không còn gì cả. Tôi không thể cứ thế ngồi nhìn các con chết đói”.

Thay vì được đến trường, những đứa trẻ buộc phải mò mẫm dưới lòng sông mỗi ngày để tìm vàng.

Tuyệt vọng

Zimbabwe đã phê chuẩn tất cả công ước lớn liên quan đến lao động, bao gồm Công ước 138 của Tổ chức Lao động Quốc tế (ILO). Trong đó, quy định nêu rõ 18 là độ tuổi tối thiểu đối với người lao động làm các công việc độc hại. Tuy nhiên, các gia đình ở Marange có rất ít sự lựa chọn.

Ở Zimbabwe, trẻ em thường phải chia sẻ trách nhiệm gánh vác gia đình với cha mẹ. Do vậy, lao động trẻ em trở nên phổ biến.

Năm 2019, trong số 50.000 đối tượng dưới 16 tuổi được khảo sát, 71% làm việc trong lĩnh vực nông nghiệp, lâm nghiệp, đánh bắt cá; 5,4% làm trong ngành khai thác mỏ và khai thác đá, theo kết quả của Cơ quan Thống kê Quốc gia Zimbabwe.

Paul Mavima, Bộ trưởng Lao động và Phúc lợi xã hội, nói rằng ông không biết về sự gia tăng lao động trẻ em trong lĩnh vực khai thác mỏ. Vị bộ trưởng nói thêm rằng chính phủ đã trích ngân sách để giúp đỡ 13 quận.

“Tôi đã đi khắp cả nước và chưa thấy người dưới 18 tuổi làm nghề đãi vàng. Hãy nhớ rằng công việc được thực hiện bởi trẻ em là một phần của xã hội hóa. Tuy nhiên, điều đó phải không ảnh hưởng đến việc học ở trường của các em”, ông nói.

Moses Mhlanga (49 tuổi) và con trai dành cả ngày làm việc trong các hố vàng.

Mavima cho biết chính phủ Zimbabwe không bỏ rơi lao động trẻ em. Tuy nhiên, các gia đình nghèo sẽ cho con cái tham gia vào nhiều hình thức làm việc khác nhau.

Theo ILO, 218 triệu trẻ em 5-17 tuổi đang làm việc trên toàn thế giới. Châu Phi có 72,1 triệu trẻ em phải đi làm thuê.

Người phát ngôn của Zela nói: “Chính phủ cần có các cơ chế ứng phó với sự sụt giảm kinh tế do Covid-19 nhằm ngăn chặn sự tham gia của trẻ em vào các công việc nguy hiểm đến tính mạng”.

Gần làng Marange, Moses Mhlanga (49 tuổi) nghỉ ngơi dưới gốc cây với cậu con trai 5 tuổi.

“Đây là công việc mới của chúng tôi. Tất cả phải lao động để tồn tại. Đó là tình huống tuyệt vọng”, ông nói.

Xung quanh họ là những người trẻ chân lấm tay bùn, đói khát và mệt mỏi, đào bới trong đống đất cát với hy vọng kiếm được gì đó có giá trị.

Người đàn ông ngủ cùng 567 chiếc quan tài: Tôi làm không phải vì tiền

Nhiều năm liền phải ngủ trong hang cùng 567 chiếc quan tài chứa xác chết và chỉ được trả khoảng 300 tệ - 1 triệu đồng mỗi tháng, nhưng người đàn ông vẫn hăng hái nhận việc.

Kênh truyền hình Al Mayadeenở Lebanon nói rằng các tay súng Hezbollah đã dẫn dụ lực lượng Israel vào bẫy phục kích. "Họ để xe tăng, phương tiện cơ giới đối phương tiến vào vị trí định sẵn rồi tấn công, tiêu diệt liên tiếp 4 chiếc Merkava, sau đó phá hủy thêm một xe tăng khi nó tìm cách tiến lên để cứu đồng đội", kênh này cho hay.

6h sáng, trời miền Tây tháng 11 se se lạnh, chị Nguyễn Thị Kiều Bảy (49 tuổi, quê xã Hoà Bình, Trà Ôn, Vĩnh Long) thức dậy cùng chồng sửa soạn đồ đạc rồi ăn vội đĩa cơm với thịt kho để còn kịp sang bệnh viện ở Cần Thơ chạy thận.

Chị Nguyễn Thị Kiều Bảy tranh thủ ăn cơm để còn kịp giờ đi chạy thận.

Vợ chồng chị Kiều Bảy đang tá túc tại căn nhà ở khóm 5, phường Thành Phước, TX Bình Minh, Vĩnh Long, do vợ chồng anh Trần Văn Hiền (45 tuổi, ngụ cùng địa phương) dựng lên cho những bệnh nhân chạy thận ở miễn phí.

Người phụ nữ tóc ngắn, dáng vẻ gầy gò, làn da vàng vọt, gương mặt hốc hác, thiếu sự sống, mạch trên tay sưng lên gân guốc - đây là dấu hiệu dễ nhận biết của bệnh nhân suy thận.

Chín năm trước, chị thấy sức khoẻ có dấu hiệu bất thường nên vào bệnh viện khám, khi nghe bác sĩ thông báo mình bị suy thận giai đoạn cuối, chị không tin vào tai mình.

“Bác sĩ nói, tôi phải chạy thận một tuần 3 lần để duy trì sự sống, tôi thực sự sốc”, chị Bảy nhớ lại.

Cơ thể ốm yếu, da vàng vọt, chị Bảy liên tục kêu lạnh khi có gió thổi qua. Chồng chị phải mặc thêm áo khoác cho vợ.

Bác sĩ nói sao thì làm vậy, đều đặn một tuần 3 lần chị Bảy được chồng đưa lên Bệnh viện đa khoa TP Cần Thơ chạy thận nhân tạo.

Mỗi lần chạy thận mất từ 3 - 4 tiếng, có những hôm chạy xong thì trời đã tối, hai vợ chồng chị phải nằm ngủ ở hành lang bệnh viện.

Đến khi nghe nói, anh Hiền có xây nhà ở thị xã Bình Minh (cách Cần Thơ chỉ con sông Hậu) cho những bệnh nhân chạy thận tá túc miễn phí vợ chồng chị liền xin sang sống nhờ.

“Ở đây, vợ chồng tôi được miễn phí ăn uống, nghỉ ngơi, sinh hoạt...”, chị Bảy nói và cho biết: “Dù chạy thận không tốn tiền do có bảo hiểm nhưng vẫn phải chi tiêu nhiều thứ, nhà lại nghèo nên rất khó khăn, may mắn có vợ chồng chú Hiền cho ăn, ở miễn phí. Mỗi lần sang Cần Thơ chạy thận có xe cứu thương từ thiện đưa sang rồi rước về nên tôi không tốn đồng nào”.

Anh Trần Văn Hiền, người xây nhà nuôi bệnh nhân chạy thận ăn ở miễn phí.

Cách đây nhiều năm, bà Võ Thị Viễn (63 tuổi, quê xã Tân Lược, Bình Tân, Vĩnh Long) thường xuyên lên cơn đau đầu, mỏi lưng bất chợt.

Cuộc sống bộn bề lo toan nên bà cũng không chú ý. Đến khi sức khoẻ ngày càng suy giảm, bà đi khám thì nhận được tin sét đánh - suy thận giai đoạn cuối, bắt buộc phải chạy thận.

Bà Võ Thị Viễn chia sẻ, việc được ở trong "mái nhà chung" như trút bỏ được một phần âu lo và gánh nặng về kinh tế.

“Từ nhà qua Cần Thơ xa mấy chục km, mỗi lần chạy thận xong rất mệt, có khi phải nhập viện cấp cứu nên hai vợ chồng thường xuyên nằm vật vờ ở hành lang bệnh viện. Thấy vậy, chú Hiền thương tình kêu về đây sống, lo cho ăn ở miễn phí.

Về đây sống thì những người bị suy thận như tôi trút bỏ được một phần âu lo và gánh nặng về kinh tế. Ở đây, chị em là bệnh nhân chạy thận như nhau nên cũng đồng cảm, quây quần bên nhau, tụ tập kể những câu chuyện vui...”, bà Viễn nói.

Mái nhà chung được vợ chồng anh Hiền dựng lên cho những bệnh nhân chạy thận ăn ở miễn phí.

Bị bệnh thận từ năm 25 tuổi, Phạm Văn Hoà (ngụ huyện Vĩnh Thạnh, TP Cần Thơ) đã chạy thận được 5 năm.

Hồi năm 2015, thường xuyên mệt mỏi, chân nhức mỏi, sưng to, Hoà vào bệnh viện khám thì bác sĩ bảo “thiếu canxi”.

“Đi khám, xét nghiệm thêm lần nữa thì bác sĩ nói tôi bị bệnh suy thận ở giai đoạn cuối. Lúc đó tôi suy sụp dữ lắm”, Hoà nói.

5 năm qua, mỗi tuần Hoà phải chạy thận 3 lần.

Cũng kể từ đó cuộc chiến giành lại sự sống bắt đầu với chàng trai trẻ này. Hoà trở thành “công dân” chạy thận của Bệnh viện đa khoa TP. Cần Thơ.

Hoà ý thức được căn bệnh mà mình mắc phải là bệnh “nhà giàu” vì việc điều trị hết sức tốn kém. Mỗi tuần phải đến bệnh viện lọc máu 3 lần, nhằm duy trì sự sống.

"Bệnh nhân nào có thẻ bảo hiểm y tế thì đỡ, nếu không phải tốn tiền. Tôi có bảo hiểm nên không tốn tiền chạy thận, lại được về đây sống cùng các cô bác nên không phải lo nhiều. Tôi ở đây sống một mình, khi nào cảm thấy sức khoẻ không ổn mới gọi điện thoại cho cha từ quê sang chăm sóc”, Hoà tâm sự.

Theo Hoà, bệnh nhân chạy thận giai đoạn cuối như mình đều gắn cuộc đời với chiếc máy chạy thận nhân tạo.

“Tôi biết căn bệnh mình mắc phải mỗi ngày chỉ có nặng thêm, sự sống chỉ tính bằng ngày nên mình phải yêu quý cuộc sống”, Hoà chia sẻ.

Mái nhà để đùm bọc lẫn nhau 

Hiện có 25 người đang tá túc tại căn nhà do anh Hiền xây dựng, họ là bệnh nhân đang chạy thận, bệnh nhân ung thư giai đoạn cuối, người đi theo nuôi bệnh, người già neo đơn không nơi nương tựa. Họ mỗi người một quê, người ở Vĩnh Long, Đồng Tháp, Cần Thơ… đang duy trì cuộc sống từng ngày.

Anh Trần Văn Hiền (thứ 2, từ phải qua) cùng với các bệnh nhân suy thận giai đoạn cuối.

Theo lời anh Hiền, "mái nhà chung" được vợ chồng anh dựng lên cách đây 2 năm với diện tích 200m2. 

“Những bệnh nhân này có hoàn cảnh đặc biệt khó khăn, nhà ở xa nên không đủ tiền đi về mỗi lần chạy thận liên tục. Ở lại bệnh viện thì họ không có chỗ ở, phải ở tạm mái hiên, ăn uống kham khổ lắm. Thấy vậy, tôi quyết định xây dựng lên căn nhà có đầy đủ giường, nệm, mùng, mền, nhà vệ sinh… rồi “rủ” họ về ở. Họ ở đây không tốn bất cứ chi phí nào, tất cả tiền điện, nước, ăn uống đều được miễn phí".

“Tôi có 1 chiếc xe cẩu, 1 chiếc xe cuốc, vợ thì bán mỹ phẩm nên không lo nhiều chuyện tiền bạc. Làm ra được tiền, tôi để dành một khoản để góp vào lo cho những người trong “mái nhà chung”, anh Hiền cho hay.

Cánh tay của bệnh nhân chạy thận đầy những u, cục - dấu vết của hàng nghìn lần cắm kim lọc máu.

Ngoài ra, có nhiều mạnh thường quân cũng chung tay với anh Hiền để giúp đỡ, kéo dài sự sống cho các bệnh nhân.

Những bệnh nhân, người nhà đi cùng khi đến ở đều được anh Hiền yêu cầu xuất trình CMND để trình báo chính quyền địa phương.

Những người sống trong "mái nhà chung" luôn bảo bọc, che chở cho nhau, người khỏe quan tâm, nấu cho người bệnh ăn.

Đúng 8h, các bệnh nhân chạy thận được người thân đưa ra xe chuyển viện từ thiện để sang Cần Thơ chạy thận.

Hằng ngày, cứ đến ca ai đi chạy thận sẽ có xe cấp cứu của Hội Đông y thị xã Bình Minh đến đưa đi.

Ca sớm nhất bắt đầu từ 3h sáng, tiếp theo là 8h sáng, có bao nhiêu người cũng đều được xe đưa đi đón về.

Theo lời anh Hiền, những bệnh nhân qua đời nếu không có người thân, anh sẽ cùng các mạnh thường quân tổ chức đám ma, tụng kinh, rồi mang đi thiêu, tro cốt sẽ được gửi vào chùa.

Mỗi lần chạy thận thường mất từ 3 - 4 tiếng.

Ngoài chăm lo cuộc sống cho những bệnh nhân chạy thận nói trên, anh Hiền còn tham gia vào đội cứu hộ đường thủy, chuyên đi vớt những thi thể chết đuối trên sông Hậu.

Theo lời người đàn ông này, anh chỉ mong bệnh nhân, những người đang sống trong “mái nhà chung” sống vui vẻ, hoà đồng tương trợ, đùm bọc, động viên nhau trong quãng thời gian khó khăn của cuộc đời.

“Của cải, tiền bạc rồi cũng hết, tôi chỉ muốn làm điều gì đó ý nghĩa cho cuộc sống”, anh Hiền nói.

Chuyện về 'bà nội' của 26 đứa trẻ mồ côi ở miền Tây

Ở miền Tây, câu chuyện người bà cưu mang, nuôi nấng 26 đứa trẻ mồ côi, xem các em như cháu nội ruột của mình làm nhiều người xúc động, kính phục.