Nào đâu chân cứng đá mềm

Khi em lạc bước giữa miền không anh

Trả nốt nhé, tháng ngày xanh

Những hên xui với mong manh kiếp đời

(Ôi là trận bão người)

Ở tuổi qua "lục thập hoa giáp", Hải Nguyễn hiểu tận gốc rễ triết lý của cuộc sống, bất biến của hư không, vô thường... nên dù viết những bài thơ về tình yêu, thơ ông luôn chất chứa suy tư, ưu tư.

Một thi nhân xưa có nói, cuộc sống là cánh đồng màu mỡ để thơ bén rễ sinh sôi. Đọc Đoản khúc mùavà Chúng mình đi nhặt heo maycó cảm nhận, đời sống đã đầy lên trong trái tim Nguyễn Hải, khúc xạ qua tâm hồn ông mà thành thơ.

Hay nói cách khác, thơ Hải Nguyễn bén rễ từ đời sống, giác ngộ nhờ đời sống. Có thể thấy qua các bài thơ Tìm em thời Covid, Vay trả, Đạo và đời, Nợ vay thuế suất cuộc đời, Thơ và đời, Hạn ngạch mùa, Độc thoại với thời gian...

Trong những ngày cả thế giới, trong đó có Việt Nam gồng mình lên để chống dịch Covid-19, Nguyễn Hải còn có những bài thơ Lên chùa mùa dịch đợi anh, Câu hỏi thời Covid-19, Góc quành, mùa dịch gặp em. Đó là những ngày Phố lặng im như thóc, Lọn tóc cong dấu hỏi, Hàng cây ngơ ngác phố phường xót xa... ám ảnh.

Bất giác trong tôi vang lên câu hỏi, thơ không viết về cuộc sống, không thấm đẫm nhân vị thì viết về cái gì? Thơ là hiện thực, thơ là cuộc đời, thơ còn là thơ nữa, (Xuân Diệu)

Lửa yêu em nhóm sân chùa

Để sân si cứ trêu đùa thế gian

Luân hồi, táo rụng thật ngoan

Tiếng chuông hớt hải

Chiều toan

Em chờ

(Lên chùa mùa dịch đợi anh)

Viết về dịch dã, nhưng Hải Nguyễn thông qua hiện tượng đời sống, đẩy hiện thực ấy đi xa hơn, để cắt nghĩa về nhân quả, về cân bằng.

Thơ trong trường hợp này, đã trở thành thư ký của trái tim nhà thơ, bài thơ không còn là biên bản của sự kiện mà chính nó là sự kiện.

Đoản khúc mùavà Chúng mình đi nhặt heo may là hai văn bản của ký ức tâm hồn nhà thơ. Thật vậy, đề tài về quê hương, những ký ức về tuổi thơ, tình yêu thuở tinh khôi khá nổi bật trong thơ Hải Nguyễn.

Đêm

Hải Dương thương nhớ cứ đầy vơi

Tôi dắt bóng tôi và em đi về miền đất ấy

Cành Tray già, nơi góc vườn khẽ vẫy

Rạng rỡ bình minh, vươn tay đón em về

(Hải Dương và tôi)

Nguyễn Ngọc Hải sinh ra và lớn lên ở Hải Dương. Miền đất Xứ Đông qua năm tháng chắt chiu, đọng mật trong tâm hồn nhà thơ Hải Nguyễn.

Quê hương, nơi có tổ tiên, ông bà, cha mẹ và cả có em - thôn nữ làm nên những rung chấn đầu đời trong tâm hồn, bất cứ một nhà thơ nào có gốc gác sau lũy tre làng. Hải Nguyễn không ngoại lệ.

"Trong mỗi giấc mơ anh / Trăng luôn tròn chẳng khuyết / Nên câu thơ anh viết / Chưa một lần thiếu em", (Ánh trăng em). Nặng tình, thủy chung, nâng niu lưu giữ ký ức.

Em cười. Giỏ lệch lưng ong

Để cho ai cứ lòng vòng ngõ quê

Dẫu xa vẫn nhớ đường về

Cầu ao ốc bám, triền đê gió lồng

(Gái quê)

Văn là người, là câu nói cũ đến "sờn gáy". Cũng với ý này, tôi thích câu nói của nhà văn, nhà thơ Trịnh Bích Ngân: "Thơ không chịu được sự che đậy... Thơ mang tố chất của một chiến binh. Gan góc phơi bày. Dũng cảm phơi bày. Chân thành phơi bày. Thơ còn mang phẩm hạnh của Tê-rê-sa. Chia sẻ và lặng lẽ hiến tặng".

Hải Nguyễn không giấu mình. Ngược lại, ông chứng minh bản thể thơ nặng ân nghĩa với cuộc đời, tự hào về cố thổ, "Ngày xưa một búi bùi nhùi/ Em sang xin lửa về lùi bếp rơm/ Má hây hây, bé nấu cơm/ Khói lam lặng lẽ mà thơm cả chiều", (Khói bếp xưa). Khói lam làm thơm cả chiều thì hay quá, rất thơ. Đó là thi ảnh sáng tạo, làm ánh lên, bừng lên tứ thơ.

Người làm thơ nói chung, nhà thơ chuyên nghiệp nói riêng, giàu hơn ai hết về sự cô đơn. Họ nói chuyện cùng cô đơn, đối thoại cùng cô đơn - cô đơn xuất hiện trong thơ như một người bạn để nhà thơ thủ thỉ.

Hải Nguyễn đúng trong trường hợp này. Chính vì thế, ông có các thi phẩm Hỏi, Tự sự, Độc thoại, Độc thoại với thời gian, Hồ Tây chiều vắng em...

Tâm hồn thơ Hải Nguyễn hoang hoải quê hương, nỗi nhớ, chờ đợi. Cuộc sống không dừng lại, "không ai tắm hai lần trên một dòng sông", nhưng với Hải Nguyễn "Chỉ riêng nỗi nhớ thì chưa khác gì", (Hỏi đáp); "Bể dâu sau những khóc cười/ Trong tôi đẫm bóng một thời ngày xưa...", Giấc mơ cậu học trò xưa).

Hải Nguyễn trình làng hai tập thơ đầu tay, nhưng lập tức có dấu ấn. Trong 176 bài thơ ở cả hai tập có thơ tự do, thơ truyền thống (thơ năm chữ, thơ lục bát, có tứ tuyệt...).

Nhà thơ Nguyễn Thế Kiên nhận xét: "Thơ Hải Nguyễn không mới ở thể thức thơ, nhưng trong từng khuôn chữ mang hình hài truyền thống và cổ tích, anh đã làm câu chữ thơ mình cựa động bởi những tìm tòi, gieo ngay trong từng khuông nhịp của mạch thơ lớp lang, tự sự", (Nguyễn Thế Kiên: Duyên thơ mở những cung tình).

Nhà thơ Hải Nguyễn từng băn khoăn về thơ. Tôi nói với ông rằng, thơ không thuộc sở hữu riêng của ai, nhóm người nào, cứ viết đúng lòng mình, cảm xúc không vay mượn thì mới hy vọng chạm đến trái tim người đọc.

Và nữa, "tấm áo" nhà thơ dù rộng đến đâu cũng không thể chứa hết những hạt thơ mà đời "rơi vãi". Cứ nhặt lấy mà sáng tạo!

Không đòi hỏi cao hơn ở một nhà khoa học mới "chân ướt, chân ráo" vào cõi thơ. Nhưng đọc Đoản khúc mùavà Chúng mình đi nhặt heo may của anh, người yêu thơ có thể tìm thấy những lớp cảm xúc thú vị. Thơ hay là thơ vừa giản dị, vừa xúc động và ám ảnh. Đúng là thơ ca là thứ nghệ thuật của tâm hồn.

Lục bát của Hải Nguyễn, trên nền "trọng luật", "trọng vần" chung có những "đơn vị câu", thi ảnh mới "Cả gan châm lửa đốt trời/ Nhưng nhức hoa gạo, bời bời tháng ba", (Tháng ba).

Nói hoa gạo (mộc miên) thắp lửa đã có nhà thơ dùng, nhưng "châm lửa đốt trời" thì đó là Hải Nguyễn. "Phập phồng bong bóng dầy thưa/ Cái ô chỗ chiếu, chỗ thừa... trời ơi", (Cơn mưa chiều ấy).

Hoặc, "Tóc em xanh đến sững sờ/ Để ngơ ngác gió, để thờ thẫn mây/ Lồng không, chim đã sổ bay/ Bơ vơ chùa vắng/ Giời đày/ Tương tư", (Bơ vơ chùa vắng giời đày tương tư).

Thơ tự do của Hải Nguyễn, không thiếu bài ám dụ, dẫu là thơ về tình yêu.

Em gom những mảnh vỡ

Của cuộc tình xưa vào nỗi nhớ lặng im

Đêm oằn oại tiếng chuông nhà thờ đổ

Chợt buốt nhói ngăn tim

(Đổ vỡ)

Hải Nguyễn viết về cánh đồng, mưa nắng, các mùa, các tháng trong năm. Trong thơ ông, thiên nhiên, thế giới ngoại cảm và thế giới nội tậm của chủ thể trữ tình luôn hòa điệu, trong mối tương thông, tương cảm; thậm chí cộng hưởng trong tâm tồn tạo nên những vẻ đẹp thi ca. Đọc thơ ông, dễ nhận ra thời gian, không gian, song hành đồng hiện.

Đoản khúc mùavà Chúng mình đi nhặt heo may xác tín rằng, Nguyền Ngọc Hải không chỉ là sở hữu riêng của khoa học mà còn của thi ca.

Những đoản khúc mùa vẫn lặng thầm vang lên trong trái tim của một nhà khoa học đa sầu, đa cảm; biết nâng niu làm nên những "vựa mùa" cảm xúc.

Điều này để tạo khuôn khổ pháp lý cho hoạt động sáng tạo trong việc phát huy các giá trị của di sản văn hóa.

GS Trần Ngọc Đường bày tỏ băn khoăn, hiện nay di sản phái sinh được tạo tác từ quá trình nghiên cứu và sáng tạo dựa trên di sản văn hóa thuộc về cộng đồng hay thuộc về người nghiên cứu và sáng tạo; nghiên cứu, sáng tạo với tỷ lệ bao nhiêu thì được đăng ký bản quyền.

Những vấn đề còn gây tranh cãi vì chưa có khung pháp lý để bảo vệ quyền lợi của những người nghiên cứu, sáng tạo phát huy giá trị của di sản văn hóa. Vì vậy, Luật Di sản văn hóa lần này phải có những quy định rõ ràng về vấn đề này.

Ngoài ra, ông cũng nêu thực tế hiện nay, việc bắt tay giữa di sản văn hóa và công nghệ đang thúc đẩy sự hình thành các khái niệm mới về di sản số, di sản phái sinh… Tuy nhiên nội dung này cũng chưa được luật hóa để hình thành chính sách pháp lý phù hợp, khuyến khích phát triển các sản phẩm số dựa trên di sản.

Do đó, những người nghiên cứu, sáng tạo trong lĩnh vực này cho rằng nếu nghiên cứu đưa di sản số trở thành một khái niệm chính thức trong Luật Di sản văn hóa và có các quy định về chính sách đầu tư, chính sách về bản quyền… sẽ thúc đẩy người làm công nghệ có sản phẩm số hóa mang tính ứng dụng cao trong đời sống để di sản văn hóa thật sự phát huy giá trị.

GS Trần Ngọc Đường cũng lưu ý, dự thảo luật nặng về quản lý và bảo vệ di sản văn hóa. Còn sự thụ hưởng, trách nhiệm của công dân và cộng đồng dân cư đối với các giá trị văn hóa dường như chưa được chú ý đúng mức.

Ông phân tích thêm, quản lý và bảo vệ là để được thụ hưởng và gắn với trách nhiệm, không thể gộp chung quyền, nghĩa vụ và trách nhiệm của cơ quan, tổ chức, cộng đồng và cá nhân đối với di sản văn hóa vào chung một điều.

Mỗi chủ thể có quyền, nhiệm vụ và trách nhiệm riêng của mình nhất là quyền, nghĩa vụ và trách nhiệm của chủ sở hữu di sản văn hóa hoàn toàn khác với người không phải là chủ sở hữu.

Vì vậy, theo ông Đường, dự luật cần phải quy định cụ thể quyền và nghĩa vụ của các chủ thể không phải là chủ sở hữu di sản văn hóa.

Nảy sinh những hiện tượng tự ý tu sửa di tích, tiếp nhận hiện vật đồ thờ

Ông Trương Minh Tiến, Chủ tịch Hiệp hội UNESCO TP Hà Nội quan tâm đến vấn đề sở hữu di sản văn hóa, sở hữu toàn dân, sở hữu chung và riêng.

Theo ông Tiến, di sản văn hóa cũng là một tài sản, được xác lập quyền sở hữu có người đại diện quyền sở hữu. Riêng hình thức sở hữu toàn dân về di sản văn hóa, nhất là về di tích đình, chùa, miếu… là nơi sinh hoạt văn hóa tâm linh của nhân dân ở các làng, thôn hiện chưa được xác định rõ người đại diện.

Vì vậy, ông Tiến cho rằng, sửa đổi luật lần này cần phải quy định rõ người đại diện sở hữu. Trên thực tế, đang có sự lúng túng ở cơ sở về quản lý, bảo vệ, tu bổ, phát huy giá trị ở nhiều địa phương, nảy sinh những hiện tượng tự ý tu sửa di tích, tiếp nhận hiện vật đồ thờ.

Ngoài ra, Chủ tịch Hiệp hội UNESCO TP Hà Nội cũng kiến nghị các ngành chức năng cần có biện pháp quản lý chặt chẽ hơn việc xác định quyền sở hữu, mua bán cổ vật. Làm tốt được việc này thì sẽ góp phần giảm tình trạng mất cắp hiện vật và cổ vật ở các di tích.

TS. Nguyễn Xuân Năng, nguyên Giám đốc Bảo tàng Lịch sử quân sự Việt Nam cũng kiến nghị nên phân định cấp độ khác nhau giữa di vật, cổ vật và bảo vật quốc gia để có ứng xử phù hợp.

Ông Năng thông tin, hiện mới có 300 hiện vật là bảo vật quốc gia. Chính vì vậy phải coi bảo vật quốc gia là tài sản đặc thù, có giá trị đặc biệt và thuộc loại hiện vật quý hiếm, không cho phép kinh doanh cả trong và ngoài nước.

Còn với cổ vật, cấm kinh doanh ở nước ngoài nhưng nên cho phép mua bán, kinh doanh trong nước. Bởi vì, hiện nay những phiên đấu giá cổ vật diễn ra rất nhiều ở các địa phương, nếu quy định cấm kinh doanh tất cả thì chưa hợp lý.

Ông Năng cũng đề xuất, với di vật không phải là những hiện vật thuộc dạng quý hiếm hay có giá trị tiêu biểu hay đặc biệt tiêu biểu như cổ vật và bảo vật quốc gia có thể cho phép mua bán cả trong và ngoài nước. Như vậy các bảo tàng mới có cơ hội sưu tầm được nhiều hiện vật phục vụ trưng bày giới thiệu cho công chúng.

Chiêm ngưỡng cổ vật 4 triều đại lần đầu được trưng bày quy mô lớn