Nhận định, soi kèo Cartagines vs San Carlos, 09h00 ngày 24/1: Điểm tựa sân nhà

Vua chúa Việt và những điều chưa biếtlà cuốn sách tập hợp những bài viết / câu chuyện thú vị về các vị vua chúa Việt Nam của nhà báo Lê Tiên Long - một người có niềm đam mê đọc sách lịch sử.

Nhiều câu chuyện thú vị chưa được khai thác

Đam mê này của tác giả sách bắt nguồn từ hồi còn học lớp 1, khi anh khám phá ra tủ sách của ông ngoại với rất nhiều sách sử, hoặc giai thoại lịch sử.

Từ việc say sưa đọc những cuốn sách này, nhất là câu chuyện về đời sống các vị vua triều Nguyễn, tác giả đã tìm tòi các câu chuyện tương tự từ nhiều nguồn / kênh khác nhau (sách sử, giai thoại, tư liệu xưa…).

Và trong quá trình tìm tòi này, Lê Tiên Long đã phát hiện ra lịch sử nước ta còn rất nhiều câu chuyện thú vị về các vị vua chúa, còn nằm rải rác ở nhiều nhân vật, thời đại, hay ở những cuốn sách khác nhau, nhưng chưa được báo chí, sách vở khai thác và độc giả biết tới.

Mặt khác, qua quá trình này, tác giả sách còn thấy có không ít câu chuyện, những tư liệu lịch sử ghi lại hành trạng của một số ít các vua (không phản ánh toàn bộ các vị vua trong lịch sử nước ta) cũng có thể khiến đời sau không nắm được trọn vẹn chi tiết lịch sử nước nhà.

Chính vì vậy, Lê Tiên Long đã chắt lọc tư liệu, đối chiếu thông tin, viết và tập hợp các câu chuyện này thành cuốn Vua chúa Việt và những điều chưa biết, với mong muốn nó sẽ trở thành một tài liệu tham khảo, một món ăn nuôi dưỡng niềm yêu thích lịch sử, niềm tự hào dân tộc cho những người yêu lịch sử.

Cảnh triều đình Nhà Lê Trung hưng (1684-1685). Nguồn: Samuel Baron, sáchMô tả vương quốc Đàng Ngoài.

Đời sống của vua chúa và muôn chuyện ở chốn cung đình

Vua chúa Việt và những điều chưa biết gồm 38 bài viết, nội dung được tác giả nhóm thành ba chủ đề chính (3 phần) gồm: Việc quốc gia đại sự; Đời sống riêng của vua chúa; Muôn chuyện ngoài cung đình.

Qua từng phần sách, độc giả có dịp tìm hiểu nhiều mặt hoạt động của triều đình trung ương xưa, từ nghi lễ, nghi thức cung đình, việc tuyển chọn, bổ nhiệm người tài, cho đến việc xử lý các công việc triều chính khác nhau của mỗi vị vua.

Bạn đọc cũng được khám phá những quy định cách xưng hô của vua (qua các triều đại) cũng rất khác nhau. Xưa, bề tôi thường gọi vua là “Bệ hạ”, còn vua xưng là “Trẫm”, nhưng thời Lý Thánh Tông, vua ban chiếu xuống cho các quan khi có việc ở trước mặt vua thì gọi vua là “Triều đình”. Còn vua Trần Thái Tông lại xuống chiếu cho thiên hạ gọi mình là “Quốc gia”.

Bạn đọc cũng có dịp khám phá quy định trang phục, lễ nhạc khi vua thiết triều ra sao? Vua đi lại bằng xe gì, phương tiện nào được vua sử dụng nhiều nhất: Voi, ngựa hay thuyền?

Ví dụ theo quy chế thời phong kiến đại giá của vua khi xuất hành gồm 5 thứ xe (ngũ lộ): ngọc lộ, kim lộ, tượng lộ, cách lộ, mộc lộ. Thời Lê sơ đại giá của vua gồm 5 thứ xe, về sau dần bỏ đi. Thời Lê Trung hưng, các vua chúa đi đâu chỉ dùng kiệu kim long (chạm rồng dát vàng) và kiệu kim quy (chạm rùa vàng), chứ không ngồi xe.

Thời Gia Long, các xe của vua chỉ có 4 chiếc, 1 chiếc ngọc lộ, 1 chiếc kim lộ và 2 chiếc kim bảo dư. Sang thời Minh Mạng quy chế “ngũ lộ” dành riêng cho nhà vua được khôi phục trở lại.

Hay bạn đọc được khám phá chuyện vua tuyển dụng nhân tài, xử lý công việc triều chính như thế nào, quan điểm của các vị vua về phong thủy, hay vua chúa nước ta xây hành cung thế nào, rồi cả việc bảo vệ an toàn của vua...

Nhà báo Lê Tiên Long. Ảnh: FBNV.

Nói về chuyện tuyển chọn người tài dưới thời phong kiến, các vua thường bổ nhiệm người thân cận, hoặc tuyển chọn người tài qua khoa cử, hoặc bổ nhiệm qua tiến cử của đại thần. Tuy nhiên cũng có những trường hợp đặc biệt được vua “bổ nhiệm thần tốc” vì nhận thấy tài năng vượt trội của bề tôi.

Trường hợp của Đoàn Nhữ Hài là một ví dụ. Ông không phải là người thân cận, nhưng nhờ kiến thức vững chắc chỉ qua tự học, không qua khoa cử, chưa trải kinh nghiệm quan trường, nhưng ông vẫn được vua Trần Anh Tông tin dùng.

Bên cạnh những chuyện có tính “Quốc gia đại sự”, bạn đọc còn được khám phá những khía cạnh khác nhau về đời sống rất riêng tư của các vị vua, từ dung nhan các vị vua, vua ăn tết, vua ngủ, chuyện ăn uống của vua, vua trổ tài xem tướng, vua rèn luyện thân thể như thế nào...

Ví dụ, nói về dung mạo của các vị vua chúa Việt xưa, dân thường tuyệt đối không được phép nhìn mặt vua. Khi xa giá của vua đi ra ngoài, dân chúng đều phải quỳ rạp bên đường, đầu cúi sát đất, ai dám ngẩng đầu lên nhìn “long nhan” đều bị khép vào trọng tội khi quân, phạm thượng.

Tuy nhiên, sau khi các vị vua Việt băng hà, triều đình vẫn vẽ tranh đúc tượng để thờ. Tiếc rằng, do những biến thiên lịch sử, hầu hết tranh tượng thờ này đều không còn.

Ở triều đại phong kiến cuối cùng của Việt Nam, gần nhất là triều Nguyễn, người ta cũng khó thấy được dung nhan các vua, cho đến khi người Pháp sang ghi lại chân dung các vua bằng ảnh chụp (từ vua Đồng Khánh trở đi). Trước đó, đời sau chỉ hình dung diện mạo các vua đầu triều Nguyễn qua nét vẽ của các họa sĩ người Pháp.

Liên quan đến việc miêu tả dung nhan của các vua, tác giả cũng cho biết những vị vua nào được sử sách mô tả (mang tính ước lệ) là “mặt rồng”, “dáng rồng”, “dáng vẻ thiên tử”, “thần thái nghiêm trang”, vua nào được sứ thần nước ngoài khen là.... đẹp trai.

Cũng trong cuốn sách, tác giả sẽ cùng độc giả giải đáp những thắc mắc như vua ăn gì khi đi đánh trận? Vua uống rượu ra sao, những vua nào mê rượu? Lúc còn trẻ vua phải học hành thế nào? Những vị vua Việt nào mắc bệnh lạ, đó là loại bệnh gì?....

Sách cũng đề cập những câu chuyện mà đến nay vẫn mang tính thời sự như các vị vua nước ta xưa chống tham nhũng thể nào? Các vị vua dùng cách nào để ngăn nhân dân đánh bạc, khi có dịch bệnh lan truyền vua chỉ đạo xử lý thế nào?

Tóm lại, với việc khai thác những câu chuyện về vua chúa ít được biết tới, nằm rải rác, chưa được tổng hợp, sách Vua chúa Việt và những điều chưa biết không chỉ kể những câu chuyện hấp dẫn, thú vị, mà còn giúp chúng ta biết thêm các khía cạnh khác nhau của lịch sử nước nhà.

Sách cũng là một tư liệu tham khảo hữu ích cho những ai quan tâm đến chủ đề cuộc sống, sinh hoạt của vua chúa Việt Nam mà sách vở ngày nay chưa khai thác nhiều.

Đọc được sách hay, hãy gửi review cho Tri Thức - Znews

Bạn đọc được một cuốn sách hay, bạn muốn chia sẻ những cảm nhận, những lý do mà người khác nên đọc cuốn sách đó, hãy viết review và gửi về cho chúng tôi. Tri Thức - Znews mở chuyên mục “Cuốn sách tôi đọc”, là diễn đàn để chia sẻ review sách do bạn đọc gửi đến qua Email: [email protected]. Bài viết cần gửi kèm ảnh chụp cuốn sách, tên tác giả, số điện thoại.

Trân trọng.

Ảnh minh hoạ: The Independent.

Suy giảm khả năng đọc tại đại học

Một ngày mùa thu năm 2022, một sinh viên năm nhất đến văn phòng của Dames để chia sẻ về việc nữ sinh này cảm thấy các bài tập đầu tiên khó khăn như thế nào. Môn của Dames thường yêu cầu sinh viên đọc một cuốn sách, đôi khi rất dài và dày, chỉ trong một hoặc hai tuần. Nhưng sinh viên đó nói với ông Dames rằng tại trường trung học công lập của mình, nữ sinh này chưa bao giờ bị giao đọc hết một cuốn sách. Cô chỉ phải đọc một số đoạn trích, thơ hay các bài báo.

Giảng viên Dames chia sẻ: "Tôi há hốc mồm".

Ông đã hiểu chuyện gì xảy ra với sinh viên của mình. Không phải là các em không muốn đọc. Mà là các em không biết cách đọc. Các trường trung học cơ sở và trung học phổ thông không yêu cầu các em đọc.

Năm 1979, Martha Maxwell, một học giả có ảnh hưởng trong giới văn học, đã viết: "Mỗi thế hệ, tại một thời điểm nào đó, đều phát hiện ra rằng học sinh không còn đọc tốt như mong muốn hay mong đợi của các giáo sư".

Ông Dames thừa nhận rằng tình trạng trên đã tồn tại trong một thời gian dài. 20 năm trước, các lớp học của Dames không gặp vấn đề gì khi tham gia vào các cuộc thảo luận phức tạp về Prideand Prejudice (Kiêu hãnh và Định kiến)hay Crime and Punishment (Tội ác và Trừng phạt)ngay cả khi chúng diễn ra liên tục.

Ngày nay, sinh viên chia sẻ với ông ngay từ đầu rằng khối lượng đọc như vậy là không thể. Không chỉ là tốc độ đọc mà họ phải vật lộn để chú ý đến những chi tiết nhỏ trong khi vẫn theo dõi được cốt truyện chung.

Hiện chưa có dữ liệu tổng thể về tình trạng này nhưng 33 giáo sư khi được hỏi đều chia sẻ những trải nghiệm tương tự. Anthony Grafton, nhà sử học tại Đại học Princeton, cho biết sinh viên của ông đến trường với vốn từ vựng hạn hẹp và hiểu biết về ngôn ngữ kém trước đây. Ông cho biết từng có nhiều sinh viên "đọc hiểu sâu và có chữ viết đẹp, nhưng giờ đây họ trở thành điều hiếm hoi".

Nhiều người đề cập đến điện thoại thông minh và mạng xã hội như lý do khiến sách không còn được ưa chuộng. Năm 1976, khoảng 40% học sinh cuối cấp trung học cho biết họ đã đọc ít nhất 6 cuốn sách để giải trí và chỉ 11,5% không đọc bất kỳ cuốn nào. Nhưng đến năm 2022, tỷ lệ đó đã đảo ngược.

Sách không còn xuất hiện tại trung học

Tuy nhiên, ngoại trừ lý do trên, trẻ em trung học cơ sở và trung học phổ thông dường như cũng ngày càng ít gặp phải sách trong lớp học. Trong hơn hai thập kỷ, các sáng kiến ​​giáo dục mới như Không trẻ em nào bị bỏ lại phía sauhay Xây dựng tiêu chuẩn chungnhấn mạnh vào các văn bản cung cấp thông tin và các bài kiểm tra chuẩn hóa. Giáo viên tại nhiều trường đã chuyển từ sách sang các đoạn thông tin ngắn, sau đó là các câu hỏi về ý chính của tác giả.

Mike Szkolka, một giáo viên và quản trị viên đã dành gần hai thập kỷ tại các trường học ở Boston và New York, cho biết các đoạn trích đã thay thế sách ở mọi cấp lớp. Ông nói: "Không còn bài kiểm tra nào yêu cầu: Bạn có thể ngồi xuống và đọcTolstoy không?". Và với một kỹ năng không dễ đo lường, các giảng viên và lãnh đạo quận không có nhiều động lực để dạy kỹ năng đó.

Trong một cuộc khảo sát gần đây của Trung tâm nghiên cứu EdWeek đối với khoảng 300 nhà giáo dục từ lớp 3 đến 8, chỉ 17% cho biết họ chủ yếu dạy toàn bộ văn bản, 49% xen kẽ toàn bộ văn bản với tuyển tập và trích đoạn và gần 25% cho biết sách không còn là trọng tâm trong chương trình giảng dạy của họ nữa.

Các tác phẩm kinh điển không còn là ưu tiên trong giáo dục Mỹ. Ảnh minh hoạ: The NYT.

Giáo sư cũng bất lực

Đối mặt với tình hình hiện tại, nhiều giáo sư đại học cảm thấy họ không còn lựa chọn nào khác ngoài việc giao ít bài đọc hơn và hạ thấp kỳ vọng của mình. Giáo sư Victoria Kahn đã giảng dạy văn học tại Đại học UC Berkeley từ năm 1997. Bà từng giao sinh viên đọc 200 trang mỗi tuần nhưng giờ đây, con số chỉ khoảng 40% mức cũ. Bà Kahn chia sẻ: "Tôi không giao toàn bộ sử thi TheIliad. Tôi giao một số quyển trong đó. Tôi không thể nói rằng: 'Được rồi, trong ba tuần tới, tôi mong các em đọc Iliad', vì tôi biết họ sẽ không làm vậy".

Các giảng viên của Đại học Columbia, những người lên chương trình giảng dạy Văn học nhân học, cũng đã quyết định cắt giảm danh sách đọc cho năm học hiện tại.

Joseph Howley, người đứng đầu đội ngũ xây dựng chương trình, cho biết ông có thể để sinh viên bỏ lỡ một số tác phẩm kinh điển, nhưng họ nên đọc các văn bản còn lại trong danh sách một cách sâu sắc hơn. Và quan trọng là sự thay đổi này sẽ giúp các giáo sư có nhiều thời gian hơn trong việc dạy sinh viên cách đọc.

Dù vậy, không rõ các giảng viên có thể nuôi dưỡng tình yêu đọc sách cho sinh viên bằng cách thu hẹp giáo trình, bỏ đi các tác phẩm kinh điển xuất sắc hay không. Dù hàng thiên niên kỷ đã trôi qua, để hiểu được con người và đánh giá cao những thành tựu vĩ đại xuyên suốt lịch sử, thế hệ trẻ vẫn cần biết toàn bộ nội dung của The Iliad.

Đọc được sách hay, hãy gửi review cho Tri Thức - Znews

Bạn đọc được một cuốn sách hay, bạn muốn chia sẻ những cảm nhận, những lý do mà người khác nên đọc cuốn sách đó, hãy viết review và gửi về cho chúng tôi. Tri Thức - Znews mở chuyên mục “Cuốn sách tôi đọc”, là diễn đàn để chia sẻ review sách do bạn đọc gửi đến qua Email: [email protected]. Bài viết cần gửi kèm ảnh chụp cuốn sách, tên tác giả, số điện thoại.

Trân trọng.