Đột quỵ chết nhiều hơn ung thư

Theo Tổ chức Y tế thế giới, đột quỵ là nguyên nhân tử vong đứng hàng thứ 3 sau các bệnh lý về tim mạch và ung thư, nhưng đứng hàng đầu về tỉ lệ tàn tật ở người trưởng thành.

Báo cáo của Tổ chức Đột quỵ thế giới (WSO) năm 2016 cho thấy, mỗi năm thế giới có 17 triệu ca đột quỵ, trong đó 6 triệu trường hợp tử vong, 5 triệu người sống sót với các di chứng gây tàn tật trong thời gian dài, thậm chí vĩnh viễn.

Tại Việt Nam, số liệu tổng hợp từ các BV có khoa thần kinh trên cả nước trong 3 năm gần đây cho thấy, số bệnh nhân nhập viện vì đột quỵ ngày càng tăng, từ 1,7% lên 2,5%, trong đó tỉ lệ nam giới gấp 4 lần nữ. Đặc biệt, độ tuổi bị đột quỵ đang dần trẻ hoá, từ 40 - 45 tuổi so với trước đây là 50 - 60 tuổi.

Một bệnh nhân đột quỵ điều trị tại BV Bạch Mai. Ảnh: T.Hạnh

Có khoảng 200.000 ca đột quỵ/năm (con số này tại Mỹ khoảng 74.000 ca), 50% trong số đó tử vong, cao hơn số 94.000 ca chết vì ung thư mỗi năm.

Có tới 90% bệnh nhân đột quỵ sống sót phải gánh chịu các di chứng nặng nề như liệt toàn thân, liệt nửa người, bại não, biến chứng tâm lý, tâm thần...

Ths.BS Hoàng Thị Phú Bằng, Viện Tim mạch quốc gia (BV Bạch Mai) cho biết, tăng huyết áp là nguyên nhân chính dẫn đến đột quỵ. Theo nghiên cứu tại Viện Tim mạch, 8/10 bệnh nhân đột quỵ lần đầu đều mắc tăng huyết áp.

Thậm chí, nghiên cứu tại BV Đà Nẵng với 754 bệnh nhân đột quỵ (76% trên 53 tuổi) còn chỉ ra 95% bệnh nhân đột quỵ có kèm tăng huyết áp. Trong số đó 48,5% bệnh nhân đột quỵ do xuất huyết và 51% bệnh nhân trong số này tử vong sau 28 ngày điều trị; 43,5% bệnh nhân đột quỵ do thiếu máu và 20% tử vong. 8% còn lại không xác định được nguyên nhân.

Thay đổi lối sống 

GS Nguyễn Lân Việt, Chủ tịch Hội tim mạch VN cho biết, năm 2000, Việt Nam mới có khoảng 16% người lớn bị tăng huyết áp, năm 2009 tăng lên 25% và đến năm 2016, số liệu điều tra tại 8 tỉnh cho thấy, con số này đã vọt lên trên 47%, tương đương gần 21 triệu bệnh nhân.

Mỗi năm, số người tử vong vì tăng huyết áp mỗi năm cao hơn 10 lần số người tử vong vì tai nạn giao thông.

Một người được xác định tăng huyết áp khi huyết áp tâm thu ≥ 140/90mmHg. Việc điều trị đảm bảo huyết áp mục tiêu 140/90mmHg sẽ giúp giảm các biến cố tim mạch, đặc biệt giảm đáng kể tỉ lệ tử vong liên quan đột quỵ não.

Tuy nhiên có tới gần 40% trường hợp huyết áp cao không được kiểm soát. Trong khi đó, tỉ lệ khống chế tăng huyết áp đạt mục tiêu có xu hướng giảm. Năm 2009, tỉ lệ khống chế ở mức trên 36%, đến 2015 giảm còn 31,3%.

Theo BS Phú Bằng, các nghiên cứu đã chỉ ra, cứ giảm mỗi 2mmHg huyết áp sẽ giúp giảm 10% tử vong do đột quỵ. Nếu đưa được về huyết áp tối ưu 120/80 mmHg, sẽ phòng ngừa được biến chứng đột quỵ ở hầu hết các trường hợp.

“Giải pháp ngăn ngừa đột quỵ hiệu quả nhất là kiểm soát tăng huyết áp đúng, đủ và lâu dài”, BS Bằng nhấn mạnh.

Để điều trị tăng huyết áp, người bệnh cần tuân thủ chặt chẽ theo y lệnh của BS chuyên khoa, có chỉ định uống thuốc theo đơn cụ thể. Huyết áp cao là bệnh phải điều trị lâu dài, thậm chí điều trị suốt đời. Nhiều bệnh nhân rất sai lầm khi dùng thuốc thấy huyết áp giảm là ngưng điều trị, điều này rất nguy hiểm.

Song song đó cần thay đổi lối sống: Giảm cân, giảm muối (dưới 5g muối/ngày), giảm mỡ bảo hoà, giảm lượng calorie trong chế độ ăn, tập thể dục đều đặn, uống rượu ở mức cho phép, bổ sung đủ canxi, kali, magie, chất xơ, ngừng hút thuốc lá.

“Thay đổi lối sống đã được chứng minh có hiệu quả giúp giảm huyết áp từ 10 - 20 mmHg, tương đương với một thuốc điều trị hạ áp”, BS Bằng khuyến cáo.

Cách đơn giản cứu người đột quỵ tại nhà

Tai biến mạch máu não (đột quỵ) có thể nhận biết qua những dấu hiệu cảnh báo trước. 

Qua màn hình điện thoại kết nối trực tuyến Hải Phòng với phòng mổ tại Lào Cai, PGS.TS Vũ Văn Tâm, Giám đốc Bệnh viện Phụ sản Hải Phòng, chỉ đạo khâu cổ tử cung cầm máu.   

Đồng thời, lãnh đạo Bệnh viện Sản Nhi Lào Cai mời đoàn bác sĩ của Bệnh viện Phụ sản Trung ương trực tiếp lên đây hội chẩn và tăng cường hỗ trợ máu, các chế phẩm của máu. Kết quả, trong quá trình cấp cứu, hồi sức, sản phụ Y. được truyền 7.250ml máu và các chế phẩm của máu. Sau đó, chị Y. tỉnh táo, tiếp xúc tốt, chỉ số sinh tồn ổn định.

Sức khỏe sản phụ Y. ổn định sau khi được cấp cứu (ảnh trái), các bác sĩ hai viện ở Lào Cai - Hải Phòng tiếp tục hội chẩn trực tuyến, rút bài học kinh nghiệm sau ca bệnh này (ảnh phải). Ảnh: BVCC

Theo các bác sĩ, mọi ca sinh nở đều tiềm ẩn rủi ro. Trong đó, băng huyết sau sinh là tai biến sản khoa hàng đầu gây tử vong cho nhiều sản phụ. Để xử trí các tai biến sản khoa đòi hỏi chuyên môn của các thầy thuốc vững vàng.

Việc các bệnh viện lớn như Bệnh viện Phụ sản Hải Phòng hợp tác, chuyển giao công nghệ, đào tạo cầm tay chỉ việc trực tiếp hoặc trực tuyến từ xa, cùng với Bệnh viện Phụ sản Trung ương hỗ trợ cho y tế tuyến dưới như Bệnh viện Sản Nhi Lào Cai rất có ý nghĩa. 

"Hàng loạt kỹ thuật cao đã được chuyển giao, góp phần nâng cao năng lực trong xử trí cấp cứu và điều trị", Thứ trưởng Trần Văn Thuấn chia sẻ. Ông được các bác sĩ báo cáo về ca bệnh này tại Lễ Phát động Chiến dịch khám bệnh miễn phí cho 1.000 đồng bào dân tộc do Bộ Y tế phối hợp với UBND tỉnh Lào Cai tổ chức vào ngày 13/1.

Trước đó, Bệnh viện Phụ sản Hải Phòng đã hỗ trợ từ xa, giúp bác sĩ Sản Nhi Lào Cai cứu sống hoặc "giải cứu" nhiều trường hợp nặng, giúp bệnh nhân không phải mất thời gian chuyển lên tuyến trên, bỏ lỡ thời gian "vàng" điều trị.

Theo Thứ trưởng Trần Văn Thuấn,  tỷ lệ tử vong mẹ tuy đã giảm nhưng còn có sự cách biệt rất lớn giữa các vùng miền, giữa thành thị và nông thôn, giữa đồng bằng và miền núi... Năm 2023, tỷ lệ tử vong mẹ ở Việt Nam giảm còn 44/100.000 trẻ đẻ sống, nghĩa là cứ 100.000 ca trẻ sinh ra sống lại có 44 bà mẹ tử vong vì nhiều nguyên nhân. Con số này tại Lào Cai là 58,3/100.000. Tử vong mẹ ở người dân tộc thiểu số cao gấp 7 lần so với người Kinh.

Để tiếp tục thu hẹp khoảng cách y tế giữa các vùng miền, hỗ trợ, đào tạo chuyên môn là điều cần thiết. Theo Thứ trưởng Thuấn, quyết định mới nhất của Bộ Y tế giao Bệnh viện Phụ sản Hải Phòng hỗ trợ 5 tỉnh, trong đó có Lào Cai và Yên Bái. Ngoài hỗ trợ các bệnh viện tuyến tỉnh ở hai địa phương này, Bệnh viện Phụ sản Hải Phòng đã chuyển giao nhiều kỹ thuật quan trọng như xử trí cấp cứu sản khoa và sơ sinh, phẫu thuật nội soi tại bệnh viện tuyến huyện.

Những hoạt động đó giúp cơ sở y tế các tỉnh miền núi nâng cao năng lực khám chữa bệnh, người dân được tiếp cận kỹ thuật y tế chất lượng cao, góp phần giảm tử vong, tai biến ở bà mẹ và trẻ sơ sinh.